Meylden aşka muhabbetin dereceleri...

Diğer dillerde bizim 'muhabbet' gibi çok anlamlı bir kelime var mıdır bilmem. Ama şu kadarını söyleyeyim, bizi bilmek demek, biraz da bu kelimeyi tüm anlamlarıyla bilmek demek.

Muhabbeti; sevgi, aşk, sevdâ, dostluk, bağlılık, sohbet, yârenlik etmek anlamlarında kullanıyoruz. Birini sevdiğimizde ona muhabbet besleriz. Sevdiğimizle oturup konuştuğumuzda muhabbet etmiş oluruz. Bir erkek ile bir kadının birbirini tanımasına ve sevmesine vesile olanlara muhabbet tellâlı deriz. Ama konu tasavvuf olunca kelime farklı anlamlar kazanmaya başlar.

Eskiler muhabbeti, şiddetine göre on dereceye ayırmış. Evveli ilgi duymak, âhiri muhabbetin şiddetiyle yok olmak olan muhabbet olmaz ise yolculuk da olmaz. Sırayla açıklayalım.

1. Meyl: Sözlükte bir yöne doğru yönelmek, eğilmek, eğik duruma gelmek anlamı verilmiş. Biz ise bir kimseye veya bir şeye yönelmek, sevgi, ilgi göstermek, istek ve arzu duymak anlamlarında kullanıyoruz. Tasavvufta yolun en başındakilere muhib deriz. Muhib, ilgi duyan kişidir. Yolun başı ise ilgi duymaktır. O yüzden;

Âşık oldur kim kılar cânın fedâ cânânına
Meyl-i cânân itmesin her kim ki kıymaz cânına (Fuzûlî)

İlgi duymaya başladığımız anda yolculuğumuz başlar. Çünkü meyl ile başlayan yolculuğun sonu bu uğurda canını vermektir.

2. Arzu: Meyl, irâdeye yükselirse arzu adını alır. İrâdeye yükselmesi ise yâri istemek ile olur. Ama bunun da bir bedeli vardır.

Cân la'lin eyler arzû yâr içmek ister kanımı
Yârâb ne vâdîdir bu kim cân teşne cânân teşnedir (Bâkî)

3. Sahâbet: Benimseyip koruma, kayırma suretiyle sâhiplenme, sâhip çıkma anlamlarında kullandığımız kelime, Arapça olmasına rağmen anlamını Türkçede kazanmış. Kişinin arzu ettiği kişiye karşı, gönlünden bir akış, bir eğilim peyda olması neticesinde de korumaya, sahiplenmeye başlar.

4. Garâm: Olağanüstü sevgi, şiddetli arzu ve iştiyâk, büyük aşk anlamına gelen garâm, sevginin gönle âdeta yapışmasıdır. Cenap Şehabeddin;

Uyan ey bister-i sînemde yatan tıfl-ı garâm

derken âşık olmaya başladığını veya âşık olmak arzusunu dile getiriyordu.

5. Vedâd: Sevgi, dostluk, muhabbet anlamlarına gelen vedâd, muhabbetin saf ve katıksız hali. Gönülden diğer eşya ve kişilere olan ilginin atılması hali. Aynı kelimeden türeyen vedûd ise "Kullarını çok seven, onları lûtfa, ihsâna gark eden; sevilmeye lâyık ve müstahak yalnız kendi olan" anlamında Allah'ın isimlerindendir.

6. Şegaf: Sevginin kalbi istilâ etmesi, aşırı sevgi, mecnûnca, çılgınca sevme. Kalp, sevilen şey dışındakilerden temizlenince bu sefer sevgi coşmaya başlar, kalbin tamamını fetheder, istilâ eder.

7. Tefîn: Örümcek ağı demek olan tefîn, aşkın bir üst derecesi. Kalbin her yanını istilâ eden sevgi, kalpten taşmaya başlar. Kalpten taşmaya başlaması ise kontrolün aşk sahibinin elinden çıkıp aşkın eline geçmeye başlamasıdır. Öyle ki aşk, örümceğin ördüğü ağ gibi kişinin her tarafını kapsar, örer, onu âdeta sıkı sıkı bağlar.

8. Teabbüd: Kul köle olmak, tapınmak anlamındaki teabbüd, kişinin artık aşkın elinde oyuncak olduğu haldir. Bu durumdaki âşığı, Hayretî şöyle anlatır:

Gam yeriz kan yutarız kûşe-i mihnette mu?dâm
Sanma biz kevser-i cennât-ı naîmin kuluyuz

9. Hullet: Gerçek dostluk anlamındaki hullet, sevgiliden başka kimsenin kalmadığı hali tarif için kullanılır. Hullette iki özellik bulunur. Biri sadâkât yani doğruluk, diğeri de samimiyet. Aşkın sondan bir önceki hâlidir. Artık aşkın gerçek olduğundan, heves veya yanılsama olmadığından emin olunmuştur.

10. Işk: Muhabbetin en son hali ve en aşırı derecesidir. Halkanın tamamlandığı son zincir. Zât, sıfata meylettiğinde kalpte ortaya çıkarak tüm damarlarda akıp tüm organlara yayılan aşırı muhabbet. Hallâc'ın her tarafı kesildiğinde, kanının yerlere Allah Allah diyerek akmasının nedeni de Züleyha'nın kanının Yusuf diye diye akmasının nedeni de budur. Işk öyle bir haldir ki kişinin nazarında, sevdiğinden başka bir şey olmaz ve tüm ilgisini sevdiğine gösterir. Sadece gözleriyle ve gönlüyle değil baştan ayağa tüm âzâsıyla sevdiğini müşâhede eyler.

Tasavvuf, meyl ile başlayıp ışk ile biten bir yolculuktur. O yüzden,

Muhabbet bir kef-i Dâvud'dur pûlâdı mûm eyler (Suzî-i Prizrenî)

Ve;

Muhabbet öyle bir sırdır ki bin setr et nihân olmaz (Îzzet Molla)

Işk sahipleri nerede olursa olsun hemen bilinir. Son sözü Fuzûlî söylesin:

Aşk imiş her ne vâr âlemde
Muhabbetiniz daim, aşkınız bâkî ve dâim olsun.



Bu yazıyı, Facebook'ta paylaşayım...

Bu yazıyı, Twitter'da paylaşayım...

Bu yazıyı, LinkedIn'de paylaşayım...

Bölümler

Yazılarım

Yazılarımı okuyabileceğiniz sayfadır.

Kitaplarım

Kitaplarımı görebileceğiniz sayfadır.

Basında

Basındaki haberleri görebileceğiniz sayfadır...

Etkinlikler/Takvim

Tüm etkinlik, toplantı ve konuşmalarımın haberini takip edebileceğiniz sayfadır.

Videolar

Batı Avrupa'da Müslümanlar nasıl ortadan kaldırıldı?

Batı Avrupa ile ne kastedilir?
Etnik temizlik soykırım mıdır?
Etnik temizlik ve soykırım ne zaman başladı?
İslam ve Ortodoks dünyalarında böyle bir temizlik yaşanmamasının nedenleri
Etnik temizlik yapılmasının milliyetçilik ideolojinin ortaya çıkmasına katkısı
Bir Hristiyan mezhep olan Katarların suçu neydi?
Dinî bir kurum olan Kilise bu kadar çok siyasî ve askerî operasyon yapabilmeyi nasıl becerdi?
Gregorian reformlarının özelliği
İnsanlıktan çıkarmak nasıl bir ceza idi ve sonucu ne idi?
Sicilya’da da çok önemli bir İslam kültürü var. Bunun unutulmasının, ihmal edilmesinin nedeni nedir?
Batı Avrupa’da Kilise’nin Orta Çağ’da yaptıklarının günümüzde bir benzeri var mı?

Derviş olaydı taç ile hırka

Derviş kimdir?
Derviş nasıl yaşar?
Dervişler neden kendine has kıyafetler giyerler?
Derviş kisvesi: Arakıyye, Haydariye, tennure, hırka, tac
Dervişler sıradan insanların sözlerine neden farklı anlam yüklerler?
Derviş ıstılahı
Derviş inceliği

ismailgulec.net