Mâni sadece eğlendirmez, öğretir de

Ramazan ayındayız. Ramazan'la ilgili her şeyi konuşuyoruz, yazıyoruz. İbâdet hayatının yanı sıra günlük hayattaki değişiklikler, eğlenceler, bekçi fasılları, davulcu mânileri, meddah ve Karagöz oyunları, zengin iftar sofraları, Bektâşî fıkraları, Ramazan'ı konu edinen şiirler ve öykülerin yanı sıra halk arasında söylenilen Ramazan mânileri de var.

Ramazan mânilerini sadece bir eğlence aracı olarak görürsek, yanılırız. Mâniler, halkın din ve ahlâk eğitiminin bir parçasıdır. Aynı zamanda, tarih bilgisinin de kaynağıdır. Henüz küçük bir çocuk iken çocukta Allah ve peygamber sevgisinin, ibâdetlerin, güzel ahlâkın öğretilmesinde ve gönüllere yerleşmesinde mühim bir vazîfe îfâ ederler.

İbâdet ve ahlâk eğitimi, sadece mânilerle olmuyor elbette. Eğitimin parçası, ilk eşiği. Dine ait duyguların çocukların gönlüne işlenildiği bu ilk evrede, tam olarak anlamını bilmediği birtakım kavramlar, zihne mâniler yoluyla işlenir.

Bu dediklerimi biraz daha somutlaştırarak anlatayım. Mesela şu mâni:

Bu ayın kadri yüce,
Hizmet et gündüz gece,
Orucu tutmalıyız,
Hepimiz ailece.

Mânileri söyleyenler, evin büyüğü hanımlar, neneler, anneanneler, büyükanneler. Dinleyen de çocuklar ve gençler. Ramazan geldiğinde söylenilen bu mâninin ilk dizesinde daha sonra söylenilecekleri dikkatlice dinlesinler ve uygulasınlar diye bir hatırlatma ile başlıyor. Ramazan ayının kadri yücedir, yani bu ayda yapılan ibâdetlerin değeri yüksektir ve kıymetlidir. Bu aya mahsus olan ibâdetin oruç olduğunu düşündüğümüzde orucun kıymetli olduğunu söylediğini ve tutmak için sağlam bir gerekçe olduğunu düşünebiliriz.

Kadri ve kıymeti yüce olan bu ayda ne yapılması gerektiği ikinci dizede hatırlatılıyor. İkinci dizedeki gündüzle oruç, gece ile de namaza işaret etmekte. Mânilerin ilk dizesi genellikle konuya giriş için söylenir. Her ne kadar doldurma olarak niteleyenler olsa da biraz düşünüldüğünde bunların konuya hazırlamak için söylenildiği hemen fark edilir.

Üçüncü dize mânideki ana fikrin söylenildiği kısımdır. Kadri yüce olan bu ayda gece gündüz hizmet etmesi söylenilen muhatabın dikkati yeterince çekilmiştir ve asıl maksadı söylemenin zamanı gelmiştir: Ailece oruç tutmalıyız. Ailece denilmesi, işin içine çocukları da katmakta, çocukların da oruç tutması hatırlatılmaktadır.

Ramazan ayının geldiğini haber veren mânilerden sonra sıra uyaran mânilerde:

Aldanma sağa sola,
Gel gidelim hak yola,
Güzel oruç tutanın,
Âkıbeti hayrola.

Oruç tutan çocukların zorlanacağını bilen büyükler onları tatlı tatlı uyarır. "Sağa sola aldanma" ile oruç tutarken zorlanacaksın, çevrende orucunu bozmana teşvik edecek şeyler olabilir, aman dikkat et, diye uyarılmakta. Peşinden gelen dizede ise hak yola gitmek, yani doğru yoldan çıkmamak için şeytanın iğvâsına kapılınmaması gerektiği söylenilir. Dikkatinizi çekmek istediğim bir husus var burada. İlk dizede "Sağa sola aldanma" derken muhataba seslenilirken, ikinci dizede "Gel gidelim" denilerek işin içine söyleyen kendini de katıyor. Böyle söylenmesinde iki önemli nükte var. İlki muhatabı incitmemek, ikincisi de söylenilenlerin büyük-küçük herkes için olduğuna dikkat çekerek söylenilen ile söyleyen arasında sorumluluk açısından bir fark olmadığını göstermek.

Uyarı tek başına yeterli olmaz. Her uyarıdan sonra ümit de vermek lazım. Sadece korkutarak uyarmak, hem muhatabın ruh hâlini bozar, hem de yapılan işlerin zevkle yapılmasına mâni olur. O yüzden, sağa sola aldanmadan hak yolda devam eden kişinin âkıbetinin hayırlı olacağı söylenilerek kişiler ümitlendirilmekte. Sıradan bir mâninin, psikologların tavsiyesine uygun olmasına ayrıca dikkatinizi çekerim.

Çocuklar meraklıdır. Âkıbetinin hayırlı olduğu söylenilince bunun ne olacağını merak ettikleri düşünülmüş olacak ki âdeta cevap olarak şu mâni söylenilmiş:

Akşam göründü hilâl,
Kazançlar olsun helâl,
Orucun sevabını,
Çok verecek Zü'l-celâl!

Bu mâni, bir hadîs-i şerîfin açıklamasından başka bir şey değil. Hz. Peygamberimiz;

"Aziz ve yüce olan Allah, âdemoğlunun bir iyiliğine on mislinden yedi yüz misline kadar karşılık verir, ancak oruç hariç." Allah Teâlâ buyurur ki: "Oruç, benim içindir; onun mükâfatını ben veririm."

İşte bu mânide orucun sevâbını celâl sahibi olan Allah'ın vereceğinin söylenilmesi bu hadîsin meâlen iktibâs edilmesidir.

Eskiler, mürüvvete endâze olmaz, derler. Allah'tan ne isteyeceksek bol bol istenilmesi gerektiği, onun kerem ve ihsânına pâyân olmadığı düşünülerek Allah'tan istenilmesi gerektiğini söyler.

Sanırım, merâmımı ifâde için bu kadar örnek kâfî... Şöyle yap, böyle yapma, diyerek uyarmak mı daha çok tesir eder, yoksa mânilerle, Karagöz oyunlarıyla, fıkralarla uyarmak, hatırlatmak mı?

Tekrar başa dönüp soralım: Sizce çocuklara söylenen mâniler, onların eğitiminin bir parçası değil midir?



Bu yazıyı, Facebook'ta paylaşayım...

Bu yazıyı, Twitter'da paylaşayım...

Bu yazıyı, LinkedIn'de paylaşayım...

Bölümler

Yazılarım

Yazılarımı okuyabileceğiniz sayfadır.

Kitaplarım

Kitaplarımı görebileceğiniz sayfadır.

Basında

Basındaki haberleri görebileceğiniz sayfadır...

Etkinlikler/Takvim

Tüm etkinlik, toplantı ve konuşmalarımın haberini takip edebileceğiniz sayfadır.

Videolar

Bir vaaz ve nasihat kitabı: Tenbihü'l Gafilin

Tenbihü’l-Gâfilîn vaaz ve nasihat kitabıdır. Maverâünnehir bölgesinde yaşayan ve Türk olması kuvvetle muhtemel olan Ebü’l-Leys, fakihliği ile öne çıkan ancak temel İslam ilimlerinin hemen her alanında eser vermiş velut bir âlimdir. Ehl-i sünnetten, Hanefi fıkhının en önemli ve öncü isimlerinden bir fakih, müfessir, mütekellim/kelamcı ve aynı zamanda bir sufidir. Semerkant ve Belh’te müderrislik yaptığı, ahlak ve irşada dair konularda vaazlar verdiği de eserlerinin üslubundan anlaşılmaktadır.

Ebü’l-Leys’in eserleri, üslubunun akıcılığı, dilinin sadeliği ve tasnifteki başarısı ile dikkat çeker. Halkın seviyesine inerek anlaşılması zor olan meselelerin daha kolay öğrenilmesini sağlar. Sadece ders vermekle meşgul olmamış halkın da eğitimine önem vermiş bir alim. Kitaplarını ayet ve hadise dayandıran Ebu’l-Leys halkın içinde olmasa böyle bir kitap da yazamazdı. Bu yüzden eserleri Endülüs’ten Endonezya’ya kadar yayıldı ve asırlar boyunca İslâm dünyasının birçok bölgesinde Müslüman toplumların İslâm anlayışlarını ve dinî hayatlarını derinden etkiledi.

Uganda'da yaşamak

Kısa bir Uganda tarihi. Hangi ülkenin sömürgesiydi? Ne zaman kuruldu?
Ugandalılarin dini nedir?
Uganda’da Müslümanların hayatı
Müslümanlar daha çok nerede yaşıyorlar ve hangi işlerle meşgul oluyorlar?
Ugandalılar eski inançlarını devam ettiriyor mu? Uganda’da yaşayan Türkler var mı?
Yaygın bir inanç olarak wichtcraftlar
Uganda’da yükseköğretim
Uganda yemekleri
Uganda’da düğün ve cenaze
Uganda ve Nil
Uganda'nın rengarenk, cıvıl cıvıl kuşları ve çiçekleri
Afrika’nın meşhur hayvanları
Tanzanya, Kenya, Ruanda ve Kongo
Uganda’da da Türk dizileri izleniyor mu?
Uganda’ya ne için gidilmeli?
Gidecek olanlara tavsiyeler

ismailgulec.net