Bir Orhan Gazi Dönemi Cami: Büyükesence Cumaaltı Cami

Orhan Gazi dönemi, Osmanlı Devleti için birçok bakımdan bir ilk olma özelliğini taşır. Osmanlılar için ilk medrese, ilk cami, ilk zaviye, ilk çarşı ve daha birçok şey Orhan Döneminde başlar. Bu açıdan Orhan dönemi kuruluş dönemi olarak kabul edilir.

Osmanlı Beyliğinin bugün Bursa, Kocaeli, Sakarya, Bilecik, Eskişehir arasındaki bölgede kurulduğunu ve bu bölgeden çevresine doğru genişlediğini biliyoruz. Bizanslardan fethettiği şehirlerin yanı sıra yeni az da olsa şehirler de kurarak büyüdü.

Özellikle Kocaeli-Sakarya-Düzce gibi bölgenin kuzeyine yerleştikçe ihtiyaçlarını karşılamak üzere binalar yaptılar. Bölgenin coğrafyasından istifade edip ağacı kullanarak hem mesken hem de mabet inşa ettiler. Ormandan kestikleri ağaçların kabuklarını soyup çivi çakmadan birbirine geçme usulü ile yaptıkları bu inşa türüne çantı adı veriliyor.

İlk örnekleri, Türkiye Selçuklularında görülen çantı camiler veya mescidler inşa edilmeden önce iri taş parçalarından bir zemin yapılır. Kabuklarını soydukları genişliği ve uzunluğu ağacın kalınlığına göre değişen aynı büyüklükte kesilmiş düzgün tomruklar taş zemin üzerine dizilerek duvar yapılır. Ahşap geçme tekniği ile, uçları inceltilen tomrukların gövdeleri çivi kullanılmadan birbirine geçirilir ve uçları çıkıntı olur. Üzerleri de kiremitle kaplı kırma çatı ile örtülür.

Bu teknikle yapılan camilere çantı camiler deniliyor. Trabzon’dan Kocaeli’ye kadar tüm Karadeniz bölgesinde büyük bir kısmı ortadan kalkmış olsa da bu teknikle yapılmış birçok cami hâlâ ayakta.

Sakarya’da iki çantı cami

Bu teknikle Sakarya’da inşa edilmiş iki cami var. Biri Kaynarca ilçesinde Şeyh Musluhiddin Cami. Diğeri de Büyükesence köyündeki Cumaaltı Cami. Bölgenin Orhan Dönemi’nde feth edilmesi ve camilerin de o dönemde yapılmasından dolayı bu camilere Orhan camii de deniliyor. Bu camilerin ortak özelliği birkaç köyün ortasında Cuma namazı da kılınmak üzere inşa edilmesi. O yüzden cumaaltı cami de deniliyor.

Bu camiler bize bir şey daha söyler. Bizans elinden alınan şehirlerde kilise olur ve bu kiliselerin bir kısmı cami olarak kullanılır veya yakınlarında taştan camiler inşa edilirdi. Çantı mescidlerin olduğu yerler, bölgenin daha önce yerleşim bölgesi olmadığına da işaret eder. Bu yönüyle bölgenin kuruluş dönemini hatırlatır ve bölge insanın hafızasını ve tarih şuurunu diri tutar.

Büyükesence Cumaaltı Cami

Bugün Sakarya’nın Erenler İlçesi Büyükesence Köyü mezarlığı içinde olan ve Orhan döneminde inşa edildiği düşünülen çantı tekniğiyle yapulan cami Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından aslına uygun bir şekilde inşa edildi ve Mayıs ayının başında (1 Mayıs 2023) açıldı. Ben de açılışından bir hafta sonra ziyaret etme fırsatı buldum.

Önce taştan temeli yapılmış sonra da büyük kısmı eski kalaslar kullanılarak restore edilmiş. Restore esnasında çürük olan döşme ve kirişler de değiştirilmiş. Harimi kare planlı ve son cemaat mahalli ile birlikte dikdörtgen planlı olan caminin sac minaresi sökülüp ahşap minare konulmuş. Çatısı da sökülüp yeniden yapılarak derli toplu ve temiz bir mescit haline getirilmiş. Emeği geçenlere teşekkür ederim.

Bina, ilk olarak Büyük ve Küçük Esence köyleri ile Hasanbey köylerinin Cuma mescidi olarak inşa edilir. Vakıflar Müdürlüğü kayıtlarında Orhan Gazi adına kayıtlı caminin Orhan Gazi’nin hüküm sürdüğü yıllar düşünüldüğünde 1324’ten sonra 1362’den önce inşa edilmiş olmalıdır.

Bu mescidin bir özelliği giriş kısmının da iki katlı olması. Genellikle camilerin içinde ikinci kat yapılırken bu caminin girişi de iki katlı. Cemaatin sığmamasından dolayı inşa edildiği tahmin edilebilir.

Neler yapılabilir?

Cumaltı Cami bölgenin bugüne ulaşmayı başarmış en eski yapısıdır ve bu bakımdan çok kıymetlidir. Ancak kıymetinin yeterince bilindiğine dair şüphelerim var. Mescidi ziyarete ettikten sonra kullanılmaz ise bu mescidin birkaç yıl sonra eski haline döneceğini tahmin etmek için kâhin olmaya gerek yok. Henüz çevresi düzenlenmemiş mescitle ilgili ne tür etkinlikler yapılabilir diye düşünülmeli. Restore etmek önemli ama yeterli değil. Hayatın içine katmadıkça yapılan işler boşa gidecektir.

Bizim geleneğimizde ilk mektep çocuklarının baharın gelmesiyle kırlara götürülmesi adeti vardır. Mescidin bulunduğu yer koruluk ve mezarlık olmasına rağmen boş alanların düzenlenmesi ile piknik yapmaya çok müsait hâle gelir. Dolayısıyla bölgedeki ilk ve orta okul çocukları için kır gezisi planlanıp mescid önünde yapılacak piknik ile cami tüm çocukların hafızasına nakşedilmeli.

İkinci husus özellikle orta okul ve lise öğrencilerinin en azından bir gün buraya getirilerek bölgenin ilk fethedilen yer olduğu ve nasıl feth edildiği anlatıkdıktan sonra cami mimarisi hakkında bilgi verilmeli. Caminin önünde Osmanlı Devletinin kuruluşunu dinleyen gençlerin bir daha unutacaklarını sanmıyorum.

Bu tür camiler ancak bölge insanın sahip çıkması ve hayatın içine sokulması ile ayakta kalır. Çocuklarımızı ve gençlerimizi, tarihimizi anlatmak için bize eşsiz bir fırsat sunan bu tür camiilere götürmek o bölgenin yöneticilerinin ve il ve ilçe müdürlerinin en temek vazifelerinden biri olmalıdır.

Bu tür mekanların çevresinin temizliği de çok önemli. Yeniden inşa edilen mescid ile hemen yanındaki camiin kıblelerin istikametlerinin az da olsa farklı olması ise dikkatimi çeken diğer husus oldu.

Vakıflar Genel Müdürlüğü restore ederek üzerine düşeni yapmış. Şimdi sıra Erenler Belediyesi ile İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünde. O mescidin çevresi tertemiz olmadıkça ve çocuklar tarafından ziyaret edilmedikçe restore edilmesinin bir anlamı olmayacak.

Bu vesile ile bu toprakları yurt haline getiren şehitlerimizi ve gazilerimizi minnet ve şükranla yâd ediyorum. Bu güzel camiyi restore edilmesinde katkısı olanlara da teşekkür ediyorum.



Bu yazıyı, Facebook'ta paylaşayım...

Bu yazıyı, Twitter'da paylaşayım...

Bu yazıyı, LinkedIn'de paylaşayım...

Bölümler

Yazılarım

Yazılarımı okuyabileceğiniz sayfadır.

Kitaplarım

Kitaplarımı görebileceğiniz sayfadır.

Basında

Basındaki haberleri görebileceğiniz sayfadır...

Etkinlikler/Takvim

Tüm etkinlik, toplantı ve konuşmalarımın haberini takip edebileceğiniz sayfadır.

Videolar

Tasavvufla İlgisi Olmayan Karagözcü Var mıdır?

Sahne Sanatları ve Dervişler
08:00 Tiyatro Sahnesinde Bir Derviş
10:30 Tekkeler ve Mizah Arasında Nasıl Bir Bağ Kurulmuş?
13:30 Geleneksel Sahne Sanatlarına Karşı Tepki Gösteren Şeyhler Var mıydı?
17:00 Tasavvuf ve Mizah Arasında Güçlü Bir Bağ Olmasının Sebebi Nedir?
18:30 Tasavvufla İlgisi Olmayan Karagözcü Var mıdır?
22:30 Şeyhler, Bir Eğitim Metodu Olarak Karagöz Oyunu Nasıl Kullanıyordu?
27:00 Karagöz Oyunlarında Derviş Sanatçılarının Ritüelleri Var mıydı?
32:00 Sahne Sanatları ve Dervişler
35:00 Karagöz Oyunlarının Tekke ve Tasavvuf Çevreleriyle Bağlantıları
48:00 Kemteri, Perde Gazelinde Ne Anlatmaktadır?

Abdülaziz Mecdi Efendi ve Tasavvuf Dünyası

02:00 Mutasavvıf Şair Abdulaziz Mecdi Efendi

05:00 Edebiyatımızın Kıymetli Hazinelerinden Abdülaziz Mecdi Efendi

09:00 Abdulaziz Mecdi Efendi'nin Yetiştirdiği Talebeler

11:30 Abdulaziz Mecdi Efendi'nin Hayatı, Edebi ve İlmi Şahsiyeti

21:00 Tasavvufi Dünyası ve Sosyal Muhitiyle Abdulaziz Mecdi Efendi

29:00 Mutasavvıf Şair Abdulaziz Mecdi Efendi

36:00 Tasavvufi Dünyası ve Sosyal Muhitiyle Abdulaziz Mecdi Efendi

44:00 Abdülaziz Mecdi Efendi'nin Öğütlediği Beş Güzel Haslet

ismailgulec.net